Một trong số những ngày lễ truyền thống của người dân Việt là Tết nguyên tiêu. Ngày này với mục đích cúng sao giản hạn và mong ước một năm có nhiều điều lành. Dưới đây là thông tin giải đáp Tết Nguyên tiêu là gì, có ý nghĩa ra sao.
1. Tết Nguyên tiêu là gì? Sự tích và ý nghĩa chi tiết
Nếu là người dân Việt mà không biết đến những ngày truyền thống thì quả là một sai lầm đáng tiếc. Càng tìm hiểu sâu về văn hóa, bạn sẽ thấy có nhiều điều thú vị và câu chuyện xưa đem đến nhiều ý nghĩa sâu sắc. Hãy tìm hiểu Tết nguyên tiêu là gì và ý nghĩa dưới đây:
1.1. Tết Nguyên tiêu là tết gì?
Tết Nguyên Tiêu là ngày lễ kéo dài từ 14 đến 15/01 hàng năm tính theo lịch âm. Đây là ngày còn được biết đến Rằm tháng Giêng, chủ yếu lấy cảm hứng từ những câu chuyện cổ tích rước đèn của Trung Quốc, và có nhiều phiên bản khác nhau. Trải qua thời gian, chúng được biến tấu với mục đích cầu mong một năm an lành, nhiều may mắn, không xui rủi.
1.2. Câu chuyện xưa về Tết nguyên tiêu
Sự tích Tết nguyên tiêu bắt nguồn từ Trung Quốc.
Theo tài liệu ghi chép và tục truyền miệng truyền lại rằng, thời Tây Hán - Trung Quốc thường hay tổ chức một lễ hội rước đèn trang trọng vào ngày rằm tháng Giêng. Nó bắt nguồn từ những người cung nữ sống trong Tử Cấm Thành, họ nhớ gia đình, nhớ người thân khi đến xuân và sang năm mới. Nhưng họ không thể rời khỏi cung vì quy định và sự canh gác nghiêm ngặt của thời phong kiến.
Trong tình thế này, Đông Phương Sóc, viên sủng thần của Hán Vũ Đế, được chấp nhận giúp đỡ. Ông thông báo rằng thành Trường An sẽ bị Hỏa thần thiêu rụi, khiến nhiều người dân lo sợ. Sau đó, ông đề xuất với vua rằng vào ngày rằm tháng Giêng, vua và gia đình nên tránh nạn ngoài cung và tổ chức một sự kiện giả mạo lửa cháy bằng cách treo đèn lồng khắp sân để đánh lừa Hỏa thần.
Hán Vũ Đế chấp nhận kế sách này của Đông Phương Sóc, từ đó mỗi năm vào ngày rằm tháng Giêng, cả đất nước treo đèn lồng và các cung nữ có cơ hội gặp gỡ người thân. Lễ hội này đã truyền bá và tồn tại qua nhiều thế kỷ, có ảnh hưởng đến Việt Nam. Tuy nhiên, tại Việt Nam, Tết Nguyên Tiêu đã trải qua sự biến đổi và khác biệt so với nền văn hóa Trung Quốc để phù hợp với tín ngưỡng, văn hóa Việt.
Tìm hiểu thêm: Kế hoạch chuẩn bị Tết nguyên đán 2024 từ A-Z.
2. Các tập tục khác biệt giữa Tết Nguyên tiêu ở Việt Nam và Trung Quốc
Mặc dù Tết Nguyên tiêu xuất phát từ sự tích xưa của Trung Quốc nhưng với văn hóa Việt được biến hóa phù hợp với phong tục tập quán và tín ngưỡng của người dân bản địa. Mỗi nơi sẽ có cách tổ chức lễ hội khác nhau.
2.1. Tết Nguyên tiêu tại Việt Nam
Tại Việt Nam, Tết Nguyên Tiêu diễn ra vào ngày rằm tháng Giêng, là dịp mà dân chúng thường tìm đến các chùa để cúng sao giải hạn và ước nguyện điều lành. Đặc biệt, ở những khu vực có đông cộng đồng người Hoa như Chợ Lớn, Hội An, Tết Nguyên Tiêu được kết hợp với nhiều lễ hội và hoạt động đặc sắc.
Ở Quận 5, Thành phố Hồ Chí Minh, cộng đồng người Hoa thường tổ chức nhiều lễ hội đặc sắc và đa dạng tại các Hội quán và gia đình. Các sự kiện này bao gồm các nghi thức lễ, diễu hành, trình diễn ca kịch cổ truyền, múa lân sư rồng, đố chữ, thư pháp, thư họa, và trình diễn âm nhạc.
Trong ngày lễ này, cả nước Việt Nam chứng kiến sự hội tụ của Phật tử từ mọi nơi, khi họ hành hương đến các chùa để lễ Phật, cầu mong cho gia đình họ được bình an và hạnh phúc.
Riêng đối với người theo đạo Thiên Chúa Giáo thì họ không tin vào Phật cũng như các sự tích này. Cho nên, họ thường không coi trọng cũng như không tham gia ngày Tết Nguyên tiêu. Họ sẽ có những ngày lễ của riêng họ.
Xem thêm: Gợi ý 20+ địa điểm du lịch Tết 2024
2.2. Tết Nguyên tiêu tại Trung Quốc
Từ sự tích Tết Nguyên tiêu của Trung Quốc, cho đến thời hiện đại, văn hóa và phong tục của họ cũng được thay đổi sao cho phù hợp văn hóa mới hơn. Hiện nay, người dân Trung Quốc thường hay cúng tế để cầu bình án, cầu may mắn, cầu công danh lợi lộc vào ngày này.
Người dân Trung Quốc còn gọi ngày Tết nguyên tiêu với tên gọi khác là Tết Trạng nguyên. Họ sẽ ăn bánh trôi có hình tròn như mặt trăng sáng, đi chơi đoán hình thù trên đền lồng, tổ chức ngâm thơ, ghi ước nguyện lên đèn lồng và thả lên trời. Bạn có thể thấy chúng được khắc họa lại qua nhiều bộ phim truyền hình và điện ảnh của Trung Quốc.
2.3. Tết Nguyên Tiêu tại các quốc gia khác
Ở Hàn Quốc, ngày rằm tháng Giêng được coi là lễ Daeboreum (대보름). Trong dịp này, mọi người thường tham gia các trò chơi truyền thống như Samulnori (쥐불 놀이), tức là lễ hội lửa Jeongwol Daeboreum. Trong đêm trước Daeboreum, người dân thường leo núi để trở thành người đầu tiên nhìn thấy mặt trăng mọc, kèm theo lễ cầu may mắn và các hoạt động khác.
Ở Nhật Bản, rằm tháng Giêng âm lịch được gọi là lễ 小 正月 (Koshōgatsu), nơi mọi người cầu nguyện cho một vụ mùa bội thu. Một truyền thống đặc biệt là ân cháo đậu đỏ được thực hiện vào buổi sáng.
Tại Philippines, ngày rằm tháng Giêng cũng là dịp có các chương trình diễu hành đặc sắc, tạo nên không khí sôi động và vui tươi trong cộng đồng.
3. Mâm cỗ cúng Tết Nguyên Tiêu
Tết Nguyên Tiêu, dịch nghĩa là đêm rằm đầu tiên của năm mới. Trong đó "Nguyên" có nghĩa là thứ nhất và "Tiêu" là đêm. Nó còn được biết đến với tên gọi Tết Thượng Nguyên để phân biệt với Tết Trung Nguyên (Rằm tháng bảy) và Tết Hạ Nguyên (Rằm tháng mười).
Đối với người theo đạo Phật, Tết Nguyên Tiêu là một ngày lễ quan trọng hàng năm, được mô tả qua câu ngạn ngữ: "Cúng quanh năm không bằng Rằm tháng giêng" hoặc "Lễ Phật quanh năm không bằng ngày Rằm tháng giêng”.
Trong ngày lễ này, mỗi gia đình thường bày một mâm cỗ cúng để thể hiện lòng thành kính và biết ơn của con cháu đối với Phật, ông bà tổ tiên. Họ mong đợi một năm mới an lành và nhiều tài lộc. Tùy thuộc vào điều kiện kinh tế và phong tục tập quán, mỗi vùng miền sẽ có cách thể hiện mâm cỗ khác nhau. Tuy nhiên, chung quy mục đích là tỏ lòng thành kính và tri ân đến Phật và tổ tiên.
Ngày tốt nhất để cúng rằm tháng Giêng cho năm 2023 là sáng ngày 26/02/2023 (tức 15/01 âm lịch). Nếu có việc bận, bạn cũng có thể cúng vào ngày 25/02/2023 (tức 14/01 âm lịch). Thời gian cúng lý tưởng là vào giờ Ngọ.
Để chuẩn bị cho lễ cúng rằm tháng Giêng, bạn cần có 1 mâm cỗ cúng Phật và 1 mâm cỗ cúng gia tiên. Hãy lau dọn bàn thờ một cách cẩn thận, tránh gây đổ vỡ đồ vật.
Nếu quan tâm đến cách cúng rằm tháng Giêng và văn khấn để đảm bảo một năm may mắn, bạn có thể tham khảo thêm thông tin chi tiết từ nguồn tin liên quan. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã có thêm thông tin về lễ Tết Nguyên Tiêu, một sự kiện quan trọng trong văn hóa Việt Nam, và chúc gia đình bạn một năm mới bình an và may mắn khi tham gia các nghi lễ và cầu mong.
Đọc thêm: Gợi ý trang phục ngày Tết cho nam theo thời tiết linh hoạt.
4. Tết Nguyên tiêu ăn gì may mắn?
Ngày Tết Nguyên Tiêu diễn ra từ giữa đêm ngày 14 (đêm trước trăng rằm) đến hết ngày 15 (ngày rằm) tháng giêng âm lịch, ngay sau 2 tuần của Tết Nguyên Đán. Mọi người thường sắp xếp nghỉ phép để có thể ghé chùa thắp nén nhang, cầu bình an và thuận lợi trong năm mới. Tết Nguyên Tiêu 2024 sẽ rơi vào ngày 24 tháng 2 dương lịch (thứ bảy). Hết sức thuận lợi để bạn và gia đình gặp gỡ lần nữa và đi lễ chùa cúng sao giải hạn đầu năm.
Tết Nguyên Tiêu được đưa vào Việt Nam trong thời kỳ bắc thuộc, và do sự tương tác với văn hóa Việt Nam, nó đã phát triển theo cách riêng biệt so với Tết Nguyên Tiêu ở Trung Quốc. Tại Trung Quốc, người ta thường ăn bánh trôi, há cảo, bánh táo đỏ, màn thầu, bánh yến mạch để cầu may mắn và sức khỏe.
Ở Việt Nam, người dân thường ăn bánh ú, bánh chưng, xôi gấc, gà luộc vào ngày Tết Nguyên Tiêu với hy vọng mang lại điều may mắn, hạnh phúc, và ấm no cho gia đình. Các chùa cũng tổ chức các sự kiện như Đàn Dược sư, tụng kinh dược sư, và kêu gọi Phật tử cùng tụng niệm để mang lại phước báo an lành cho mọi người trước khi bước vào năm mới.
